Kontrast
Monografie studenckie są jedną z inicjatyw podejmowanych przez Katedrę Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń we współpracy z Kołem Naukowym Ubezpieczeń “Risk Management” . W ramach projektu studenci, pod opieką pracowników naukowych Katedry, przygotowują opracowania naukowe koncentrujące się na problematyce z obszaru ubezpieczeń gospodarczych i społecznych. Opracowania te są następnie wysłane do recenzentów reprezentujących inne niż UEK ośrodki badawcze i po uzyskaniu pozytywnych recenzji wydawane w formie zbiorczych monografii. Dotychczas (od 2015 r.) ukazało się 11 monografii zawierających wyniki badań prowadzonych przez naszych studentów.
Ostatnie lata w światowej gospodarce charakteryzowała niespotykana dotąd zmienność warunków funkcjonowania podmiotów gospodarczych. Również branża ubezpieczeniowa doświadczała i nadal doświadcza wpływu zjawisk, takich jak postępująca cyfryzacja i digitalizacja oraz automatyzacja, przyspieszające zmiany klimatyczne, a także postępujące zmiany demograficzne. Na funkcjonowanie rynku ubezpieczeń oddziałuje również turbulentne otoczenie społeczno-gospodarcze, wytrącone ze stanu względnej równowagi na skutek pandemii COVID-19, a następnie zbrojnej agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. Obserwowane zjawi-ska powodują, że fundamentalnego znaczenia nabierają pytania dotyczące kierunków dalsze-go rozwoju rynku ubezpieczeń w aspektach, takich jak: funkcjonowanie strony popytowej i podażowej tego rynku, oferta produktowa, dystrybucja ubezpieczeń, zjawisko przestępczości ubezpieczeniowej, zarządzanie ryzykiem ubezpieczeniowym oraz pojawianie się nowych, nie-znanych wcześniej rodzajów ryzyka.
Problemy i wyzwania wynikające z zasygnalizowanych wyżej okoliczności stanowiły inspirację do podjęcia badań prezentowanych w tej monografii. Badania te prowadzone były przez studentów Koła Naukowego Ubezpieczeń „Risk Management” oraz pracowników Katedry Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w ramach projektu „Kierunki rozwoju ubezpieczeń gospodarczych i społecznych”.
Poza niniejszą monografią, efektem wspomnianego projektu jest również druga publikacja pt. „Kierunki rozwoju systemów zabezpieczenia emerytalnego” napisana pod redakcją dr. Macieja Cyconia i dr. Tomasza Jedynaka.
Od początków XXI w. obserwowana jest intensyfikacja zjawisk społeczno-gospodarczych, które istotnie wpływają na zmiany w funkcjonowaniu ukształtowanych w drugiej połowie minionego stulecia systemów emerytalnych. Do zjawisk tych, poza starzeniem się społeczeństwa, zaliczyć należy również zanikanie więzi rodzinnych i zmianę tradycyjnego modelu rodziny, zmieniające się postrzeganie roli państwa i rynku w zabezpieczaniu ryzyk społecznych, finansjalizacja systemu gospodarczego, a także internetyzację i cyfryzację. Wszystkie te zmiany powodują, że należy rozważyć czy umowy społeczne, na których oparto funkcjonowanie współczesnych systemy emerytalne nie powinny zostać zdefiniowane na nowo.
Zasygnalizowane w powyższym akapicie wątpliwości stanowiły inspirację do podjęcia badań dotyczących kierunków zmian zachodzących w obszarze zabezpieczenia emerytalnego w Polsce. Badania te prowadzone były przez studentów Koła Naukowego Ubezpieczeń Risk Management oraz pracowników Katedry Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w ramach projektu „Kierunki rozwoju ubezpieczeń gospodarczych i społecznych”. Poza niniejszą monografią, efektem wspomnianego projektu jest również druga publikacja pt. „Kierunki rozwoju ubezpieczeń gospodarczych” napisana pod redakcją dr. Macieja Cyconia i dr. Tomasza Jedynaka.
Trwający dyskurs dotyczący miejsca i roli ubezpieczeń we współczesnym świecie wciąż skłania do refleksji. Powodem tego jest, ważne z istoty rzeczy, uzasadnienie teoretyczne i empiryczne dla tej dziedziny. Niezaprzeczalnie bowiem przemawia za tym potrzeba bezpieczeństwa, która w hierarchii potrzeb Maslowa, zajmuje słuszne miejsce. W zmieniającym się więc otoczeniu, merytoryczna eksploracja tematów z zakresu ubezpieczeń jest odpowiedzią na poważne ryzyka współczesnego świata. To stało się więc inspiracją do zainicjowania projektu naukowego pt. „Dylematy teorii i praktyki ubezpieczeń”, realizowanego przez studentów Koła Naukowego Ubezpieczeń Risk Management wraz z pracownikami Katedry Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. W efekcie realizacji projektu powstały dwie monografie tj. niniejsza praca, a także publikacja bliźniacza pt. „Dylematy teorii i praktyki zabezpieczenia emerytalnego. Przegląd ubezpieczeń 2021”, napisana pod redakcją dr. Macieja Cyconia i dr. Tomasza Jedynaka.
Realizacja celów zabezpieczenia emerytalnego nie następuje automatycznie, w efekcie działania autonomicznego i pozbawionego ingerencji zewnętrznych oraz zaangażowania samych uczestników systemu emerytalnego mechanizmu. Przeciwnie, sprawne funkcjonowanie systemu emerytalnego wymaga ciągłego podejmowania szeregu decyzji na różnych szczeblach. Decyzje te, określane mianem decyzji emerytalnych, stanowią ogół rozstrzygnięć, uzgodnień i ustaleń dokonywanych przez różne podmioty zaangażowane w funkcjonowanie szeroko rozumianego systemu emerytalnego. Decyzje emerytalne mogą być zatem podejmowane zarówno przez państwo, jak i indywidualnie przez każdego uczestnika systemu emerytalnego. Powoduje to, że fundamentalnego znaczenia nabierają zagadnienia związane z przebiegiem i uwarunkowaniami procesów decyzyjnych.
Dylematy związane z podejmowaniem decyzji emerytalnych stanowiły inspirację do podjęcia badań prezentowanych w tej monografii. Badania te prowadzone były przez studentów Koła Naukowego Ubezpieczeń „Risk Management” oraz pracowników Katedry Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w ramach projektu „Dylematy teorii i praktyki ubezpieczeń”.
Wnikliwa obserwacja sektora ubezpieczeń gospodarczych na tle współczesnych przeobrażeń społeczno-gospodarczych pozwala dostrzec dwa współistniejące, choć odrębne modele biznesowe. Pierwszy z nich opiera się na procesach digitalizacji oraz stopniowego wprowadzania innowacji w obsłudze ubezpieczeń na różnych etapach łańcucha wartości. W szczególności dotyczy to procesu akwizycji, likwidacji szkód, underwritingu, zarządzania operacyjnego i oferowania nowych produktów ubezpieczeniowych. Ten model staje się coraz bardziej widoczny, również w Polsce, choć nie zyskał jeszcze pozycji dominującej. Na drugim biegunie wciąż funkcjonują ubezpieczenia gospodarcze oparte na klasycznym modelu biznesowym. Jego wyznacznikami są tradycyjne podejście do zawierania i obsługi umów ubezpieczenia, oferowanie typowych produktów, do których zdążyli się już przyzwyczaić klienci zakładów ubezpieczeń. Można odnieść wrażenie, że ten dwubiegunowy świat ubezpieczeń gospodarczych – klasyczny i nowoczesny – będzie jeszcze działał przez wiele lat.
Wysoka ranga ubezpieczeń gospodarczych w systemie społeczno-gospodarczym, a także obserwacja zmian na globalnym i krajowym rynku ubezpieczeń, stały się inspiracją do zainicjowania projektu naukowego pt. „Między klasycznym a nowoczesnym modelem ubezpieczeń”, realizowanego przez studentów Koła Naukowego Ubezpieczeń Risk Management wraz z pracownikami Katedry Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
Od czasów przygotowywania reformy systemu emerytalnego z 1999 r. problematyka docelowego modelu zabezpieczenia emerytalnego stanowi jeden z głównych tematów dyskusji w obszarze polityki społecznej w Polsce. Bez wątpienia zachodzące przemiany społeczno-gospodarcze, w tym głównie postępujący proces starzenia się społeczeństwa, a także konsekwencje tzw. czwartej rewolucji przemysłowej, powodują konieczność przemodelowania dotychczasowych rozwiązań systemowych. W szczególności zwraca się uwagę, że w nowoczesnych systemach zabezpieczenia emerytalnego, odpowiedzialność za skuteczne zarządzanie ryzykiem starości spoczywa zarówno na państwie, jak i na pracodawcy oraz osobach zatrudnionych. Widoczna jest również rosnąca rola dodatkowych, często niekonwencjonalnych metod zabezpieczenia emerytalnego.
Wskazane trendy stanowiły inspirację do podjęcia badań dotyczących zmian zachodzących w obszarze zabezpieczenia emerytalnego w Polsce. Badania te prowadzone były przez studentów Koła Naukowego Ubezpieczeń Risk Management oraz pracowników Katedry Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w ramach projektu „Między klasycznym a nowoczesnym modelem ubezpieczeń”.
Zachodzące przemiany społeczno-gospodarcze, w tym w szczególności postępujący proces starzenia się społeczeństwa oraz zmiany na rynku pracy związane z tzw. czwartą rewolucją przemysłową, powodują, że w ostatnich latach na pierwszy plan polityki społecznej wysuwają się kwestię związane z zarządzaniem ryzykiem starości. Dla jednostki ryzyko to sprowadza się do niepewność dożycia określonego wieku bądź niebezpieczeństwa dożycia wieku, w którym nie będzie ona już w stanie uzyskiwać dochodu z pracy. Natomiast z punktu widzenia systemowego, ryzyko starości to przede wszystkim prawdopodobieństwo, że określona kohorta wiekowa będzie żyła dłużej lub krócej niż oczekiwana dla niej przeciętna długość trwania życia.
Można przyjąć, że zarządzenie ryzykiem starości stanowi istotę funkcjonowania współczesnych systemów emerytalnych. Oznacza to, że głównym ich celem – w ujęciu mikroekonomicznym – jest zapewnienie jego uczestnikom dochodów w okresie po zakończeniu przez nich aktywności zawodowej.
Zagadnienie zarządzania ryzykiem starości w kontekście celów funkcjonowania systemów emerytalnych stanowiło inspirację do zainicjowania projektu naukowego „Zarządzanie ryzykiem starości” realizowanego przez Koło Naukowe Ubezpieczeń Risk Management wraz z Katedrą Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w październiku 2018 r. Jednym z efektów tego projektu jest przedkładana publikacja obejmująca efekty badań prowadzonych przez studentów. Struktura monografii odpowiada problemom badawczym podejmowanym przez poszczególnych autorów, do których należą: zagadnienia rozwoju systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce, analiza konsekwencji starzenia się społeczeństwa, problematyka kształtowania wieku emerytalnego, kwestie związane z dodatkowym oszczędzaniem na starość oraz potencjalne kierunki zmian w systemie emerytalnym, a także analiza doświadczeń międzynarodowych.
Procesy ludnościowe, określane mianem drugiego przejścia demograficznego, mają charakter globalny i są obserwowane w krajach rozwiniętych od lat 60. XX wieku. Począwszy od lat 90. XX wieku również w Polsce obserwowane jest spowolnienie rozwoju demograficznego oraz zmiany w strukturze wiekowej populacji. Warto zauważyć, że Polska jest krajem, w którym przekształcenia demograficzne dokonują się w sposób szczególnie dynamiczny. W konsekwencji, przeskok pomiędzy relatywnie dobrą sytuacją demograficzną w latach 80. XX w. i prognozowanym na okres po 2020 r. intensywnym spadkiem ludnościowym, zachodzić będzie w bardzo krótkim czasie. Sytuacja ta stwarza poważne problemy ekonomiczne, społeczne i kulturowe, a zachodzące przekształcenia demograficzne uznawane są obecnie za jedne z najważniejszych wyzwań dla gospodarki oraz systemów zabezpieczenia społecznego.
Zachodzące przemiany demograficzne i związane z nimi wyzwania implikują potrzeby badań w następujących obszarach: 1) świadomość emerytalna osób wchodzących na rynek pracy; 2) nowe koncepcje funkcjonowania bazowego systemu emerytalnego w Polsce w świetle doświadczeń międzynarodowych; 3) rozwój i znaczenie dodatkowych form zabezpieczenia emerytalnego, w tym usług equity release.
Potrzeba zgłębienia wskazanych obszarów stała się inspiracją do zainicjowania projektu naukowego zrealizowanego przez Katedrę Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie wraz z Kołem Naukowym Ubezpieczeń Risk Management pt. „Nowe trendy i innowacje w zarządzaniu ryzykiem i ubezpieczeniach”.
Początek dwudziestego pierwszego stulecia został naznaczony głębokimi przemianami w sferze społecznej, gospodarczej i politycznej. Jednym z głównych katalizatorów tych zmian był postęp technologiczny, którego intensywność i dynamika osiągnęły bezprecedensową skalę w ostatnich latach. Konsekwencje zachodzących zmian widoczne są nie tylko w sferze realnej, ale i finansowej. Do nowej rzeczywistości dostosować muszą się rynki finansowe, w tym rynek ubezpieczeniowy, usytuowany na styku obu tych sfer.
W obliczu zachodzących przemian w makrootoczeniu pojawiają się nowe i intrygujące poznawczo tematy badawcze, do których należą m.in.: 1) nowe warunki prowadzenia gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń; 2) nowa rola ubezpieczeń ryzyk finansowych wobec niestabilności otoczenia gospodarczego; 3) redefinicja funkcji ubezpieczenia turystycznego wobec rosnącej mobilności o charakterze zarobkowym i niezarobkowym; 4) kreacja nowych ryzyk wynikających z cyfryzacji i automatyzacji gospodarki, których potrzeba ubezpieczenia stawia towarzystwa ubezpieczeń wobec konieczności rozszerzania oferty produktowej.
Potrzeba zgłębienia wskazanych obszarów stała się inspiracją do zainicjowania projektu naukowego zrealizowanego przez Katedrę Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie wraz z Kołem Naukowym Ubezpieczeń Risk Management pt. „Nowe trendy i innowacje w zarządzaniu ryzykiem i ubezpieczeniach”. Jednym z efektów tego projektu jest przedkładana publikacja, której struktura odzwierciedla zrealizowane przez poszczególnych autorów tematy badawcze.
Na przełomie XX i XXI został ukształtowany system organizacyjno-prawny ubezpieczeń społecznych i gospodarczych w Polsce. Podwaliną systemu ubezpieczeń społecznych była Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych oraz inne ustawy uchwalone w 1998 r. wraz z wprowadzaniem nowej architektury ubezpieczeń społecznych. Ład ten z niewielkimi modyfikacjami utrzymał się przez szereg lat, aż do drugiej dekady XXI w., kiedy to na skutek zachodzących przemian demograficznych, społecznych oraz zmiennych uwarunkowań politycznych zakwestionowane zostały jego fundamenty. Szczególnie doniosłe zmiany są obserwowane w obszarze zabezpieczenia emerytalnego, wśród których warto wymienić: stopniowe ograniczanie roli części kapitałowej systemu emerytalnego, zmiany w zasadach ustalania wieku emerytalnego oraz poszukiwanie optymalnych rozwiązań w zakresie dodatkowego zabezpieczenia emerytalnego.
Równie głębokie przeobrażenia zachodzą w obszarze ubezpieczeń gospodarczych. Porządek ustanowiony pakietem ustaw ubezpieczeniowych z 2003 r., stanowiący konsekwencję przystąpienia do jednolitego rynku europejskiego, w zasadniczym kształcie przetrwał ponad dekadę, aż do momentu, kiedy kumulacja wyzwań branży wymusiły rewizję dotychczasowych rozwiązań. Wśród szczególnie istotnych problemów sektora ubezpieczeniowego wymienia się: obnażone kryzysem finansowym słabości sieci bezpieczeństwa finansowego ubezpieczycieli, niedostosowanie oferty produktowej zakładów ubezpieczeń do ewoluującego pejzażu ryzyk, konieczność wzmocnienia ochrony konsumentów oraz ustalenie przejrzystych zasad współpracy bankowo-ubezpieczeniowej.
W kontekście zarysowanych przemian w obszarze ubezpieczeń gospodarczych i społecznych rysują się nowe i intrygujące poznawczo tematy badawcze, których eksploracja stała się inspiracją do zainicjowania projektu naukowego zrealizowanego przez Katedrę Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie wraz z Kołem Naukowym Ubezpieczeń „Risk Management”. W ramach projektu „Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne w dobie przemian” realizowanego w latach 2016-2017 szczególną uwagę poświęcono trzem obszarom: 1) warunki funkcjonowania rynku ubezpieczeń; 2) ubezpieczenia na życie; 3) zabezpieczenie emerytalne, które zostały poddane pogłębionej analizie. Wyniki przeprowadzonych badań zaprezentowane zostały podczas konferencji zorganizowanej w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie w dniu 30 maja 2017 r. Efektem tego projektu jest również przedkładana publikacja, której struktura odzwierciedla zrealizowane przez poszczególnych autorów tematy badawcze.
Obserwowany w ostatnich latach dynamiczny rozwój nowych technologii implikujący powstawanie nieznanych wcześniej rodzajów ryzyka, intensyfikacja występowania zdarzeń o charakterze katastroficznym, kryzysy gospodarcze oznaczające konieczność funkcjonowania w warunkach niestabilnych rynków finansowych, postępujące zmiany demograficzne, w tym w szczególności proces starzenia się społeczeństwa, liczne zmiany w otoczeniu regulacyjnym, a także inne zdarzenia w sferze społeczno-gospodarczej istotnie wpływają na szeroko rozumiany sektor ubezpieczeń. Okoliczności te wymagają aktywnego reagowania nie tylko ze strony zakładów ubezpieczeń, ale również instytucji nadzoru oraz organów ustawodawczych. Dobór najefektywniejszych strategii, metod i narzędzi zarządzania nowymi rodzajami ryzyka oraz ich skuteczna implementacja stanowią poważne wyzwanie dla całego sektora ubezpieczeń. W tym kontekście rysują się nowe i intrygujące poznawczo obszary badawcze, których eksploracja stała się inspiracją do zainicjowania projektu badawczego zrealizowanego przez Katedrę Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie wraz z Kołem Naukowym Ubezpieczeń „Risk Management”.
W ramach projektu przeprowadzono próbę identyfikacji kluczowych wyzwań stojących przed uczestnikami rynku ubezpieczeń w Polsce. Stwierdzono, że wyzwania te w szczególności dotyczą obszarów, takich jak: 1) analiza procesów dostosowawczych oferty produktów ubezpieczeń majątkowych do zmieniających się potrzeb rynku; 2) wpływ zmian legislacyjnych na warunki funkcjonowania towarzystw ubezpieczeń; 3) sposoby alokacji dochodu w cyklu życia jednostki; 4) wykorzystanie metody ubezpieczeniowej w finansowaniu potrzeb zdrowotnych społeczeństwa. Mając na uwadze rozległość każdego ze zidentyfikowanych powyżej obszarów zdecydowano, że dalsze, szczegółowe badania powinny koncentrować się na pogłębionej analizie wybranych zagadnień.
Wierzymy, że przekazywana w ręce czytelników monografia może stanowić cenne źródło wiedzy dla studentów, ludzi nauki, praktyków z dziedziny ubezpieczeń oraz samorządowców i pracowników różnego rodzaju organów i instytucji publicznych. Mamy również nadzieję, że zawartość publikacji będzie stanowiła źródło inspiracji dla kolejnych badań mających na celu zgłębienie złożonej problematyki ubezpieczeń gospodarczych i społecznych.